Circulaire economie

Hoe wil de gemeente invloed uitoefenen op de gevolgen van het grondstoffengebruik in Amsterdam?

De beweging naar een circulaire economie is bedoeld om zorgvuldiger met grondstoffen om te gaan en de afhankelijkheid van andere landen te beperken. Het gebruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt de meeste impact op het milieu, samen met consumptiegoederen als metalen, voedsel (vlees), textiel en cement. Op Europees en landelijk niveau zijn er forse ambities uitgesproken van 50 procent reductie van primair materiaalgebruik in 2030 en een volledig circulaire economie in 2050. De minister van Klimaat gaf in februari 2022 aan dat er eind 2022 een uitvoeringsprogramma ligt. De rol van de gemeente hierin is nog niet uitgekristalliseerd en ook erg afhankelijk van Het Rijk en bedrijfsleven. De gemeente kan nu beïnvloeden, stimuleren en regisseren en direct impact maken met aanpassing van haar eigen processen, zoals de afvalinzameling en inkoop. De circulaire economie biedt ook kansen voor de lokale economie en de werkgelegenheid, al zal bestaande bedrijvigheid geraakt kunnen worden, bijvoorbeeld rond fossiele grondstoffen in de haven.

Situatie & realisatie huidig beleid

Amsterdam heeft in 2020 de Strategie Amsterdam Circulair 2020-2025 vastgesteld, in lijn met de rijksambities, waarin vooruitlopend op wetgeving wordt uitgewerkt wat de gemeente kan bijdragen. De rol van de gemeente is niet onbelangrijk, maar wel begrensd. Zij richt zich waar mogelijk op een regierol en beïnvloeding van partijen waar dat kan. Onder andere in de gebouwde omgeving, biomassa en voedsel- en consumptiegoederen. Dit is in ontwikkeling waarbij gaandeweg ontdekt wordt welke handelingen het meest effectief zijn. De GFT-inzameling voldoet door gebrek aan middelen nog niet aan de wetgeving die in 2023 van kracht wordt. Uit de recent, lokaal opgezette grondstoffenmonitor blijkt dat het grondstoffengebruik tot en met 2019 niet is afgenomen. Om de ambitie tot halvering grondstoffengebruik in 2030 te halen moet vanaf 2020 jaarlijks 2,3 miljard kilo (cumulatief) minder nieuwe grondstoffen worden gebruikt. 5 procent van de totale consumptie. Er zijn wel structurele middelen om de regierol voort te zetten, maar om de ambitie te realiseren zijn meer (wettelijke) instrumenten nodig.

Beleid op dit vraagstuk hangt samen met beleid op:

Toegankelijke dienstverlening

Beleidsruimte & afhankelijkheden andere overheden

Het Rijk heeft de ambitie uitgesproken om in 2030 een reductie te bewerkstelligen van 50 procent primair materiaalgebruik en in 2050 volledig circulair te zijn. De uitwerking van de rijksambitie volgt eind 2022 in een uitvoeringsprogramma. De verplichtingen die dat oplevert voor de gemeente Amsterdam komt met name voort uit het Grondstoffenakkoord. In dat akkoord heeft Amsterdam beloofd om naar vermogen bij te dragen aan de 5 transitieagenda’s, waarbij grondstoffen efficiënt worden benut. er zo veel mogelijk gewerkt wordt met duurzaam geproduceerde/hernieuwbare grondstoffen, duurzame productiemethodes gestimuleerd worden, bewustere consumptie en het bevorderen van een ruimtelijke inrichting die minder nieuwe grondstoffen nodig heeft.

De Europese Unie wil uiterlijk in 2050 een circulaire economie zijn. Dit is onderdeel van de "Green Deal" die de Europese Commissie in juni 2021 gelanceerd heeft. Concrete invulling hiervan moet nog plaatsvinden. Naar verwachting in een uitvoeringsprogramma dat eind 2022 klaar is.

De circulaire economie draait om ketenoplossingen. De gemeente is hierin slechts een van de vele spelers en kan vooral informeren, stimuleren en voorbeeld stellen met eisen aan eigen inkoop. De invloed van de gemeente op andere partijen is daarmee beperkt.

Geen directe mogelijkheid tot belastingverschuiving (van arbeid naar materiaal).

In Amsterdam is er grote druk op de fysieke ruimte. Circulaire oplossingen zullen altijd in relatie tot andere thema's moeten worden bezien, zoals de woningbouwopgave en de energietransitie.

Mate van invloed van gemeente

De gemeente heeft mogelijkheden om de uitkomsten te beinvloeden, maar externe factoren en partijen hebben grotere invloed.

Externe factoren die invloed begrenzen

Beperkte invloed op gedrag en verantwoordelijkheden lokale bedrijven (producentenverantwoordelijkheid).

Technologische ontwikkeling die het toekomstig materiaalgebruik of mogelijkheid tot hergebruik beïnvloeden.

Gedrag van consumenten en maatschappelijk sentiment.

De ontwikkeling van de economie en de positie van Amsterdam daarin.

Schaarstes die keuzes beïnvloeden

Keuzes op dit vraagstuk moeten in samenhang met keuzes op andere vraagstukken passen binnen de beperkingen van de beschikbare:

Arbeidskrachten voor de uitvoering Materialen en grondstoffen

Belanghebbenden en belangen

Bedrijven en industrie willen een "level playing field", d.w.z. overheidsbeleid dat voor de juiste prikkels zorgt en zekerheid biedt rondom (nieuwe) business cases

Bewonerswillen toegankelijke en gemakkelijke manieren aangereikt krijgen om bij te dragen aan de circulaire economie

Kennisinstellingenwillen hun studenten opleiden voor een nieuwe economie en samen met bedrijfsleven en gemeenten kennis ontwikkelen rondom bijvoorbeeld de benodigde rollen, ‘best practises’ en transitiepaden, waarover de kennis internationaal nog volop ontwikkeld moet worden.

Doelen

Amsterdam wil een bloeiende en rechtvaardige stad zijn. In deze stad willen we voor iedereen een goed leven garanderen binnen de natuurlijke grenzen van de aarde. Een stad waarin de welvaart en het welzijn van iedereen centraal staan. In 2050 willen we daarom een volledig circulaire stad zijn.

In 2030 willen we in Amsterdam 50 procent minder nieuwe grondstoffen gebruiken. In 2019 lag het gebruik op circa 50 miljard kilo per jaar. Grondstoffen veroorzaken 70-90 procent van de totale CO2-uitstoot.

Maatregelen

Bevorderen gebruik van circulaire materialen in de gebouwde omgeving (>40 procent van het grondstofgebruik) via regelgeving. Eisen bij gronduitgifte en via inkoop/opdrachtgeverschap (eigen vastgoed en inrichting openbare ruimte).

Bevorderen bewustzijn van milieubelasting van voedsel bij consumenten, tegengaan voedselverspilling en het bevorderen van korte ketens rondom organische (rest)stromen.

Bevorderen van het volledig hergebruik van grondstoffen uit gebruikte consumptiegoederen, met focus op textiel, meubels en elektronica door vergroten bewustwording onder consumenten en het bevorderen van beter hergebruik en/of verwerking, samen met producenten en afvalverwerkers.

Bedrijven (producenten en MKB) stimuleren/adviseren over mogelijke innovaties om tot duurzamer gebruik van grondstoffen te komen bij productie en gebruik in de bedrijfsvoering.

Links naar relevante documenten

Amsterdam Circulair 2020-2025 (pdf)

Schets op hoofdlijnen waarom en hoe Amsterdam circulair moet worden.

Amsterdam Circulair Monitor (pdf)

Brengt in kaart in welke mate de Amsterdamse economie circulair is en signaleert op welke gebieden er meer moet gebeuren om ambities uit de strategie Amsterdam Circulair 2020-2025 te realiseren.

Stadsdonut voor Amsterdam (pdf)

Een model om het evenwicht te beschrijven waarin de mens en de planeet kunnen floreren. Het bestaat uit een sociaal fundament gebaseerd op de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Daarnaast is er een ecologisch plafond van negen planetaire grenzen vastgesteld door wetenschappers. Hiertussen bevindt zich een donutvormige ruimte. Hier is het mogelijk om met behulp van wat de aarde ons biedt, te voorzien in de behoeften van alle mensen.

Uitvoeringsprogramma Afval en Grondstoffen (pdf)

Beschrijft hoe Amsterdam afval inzamelt en zo duurzaam mogelijk laat verwerken en hoe de stad schoon kan blijven.

Voedselstrategie gemeente Amsterdam (pdf)

Beschrijft het belang van voedsel voor gezondheid, klimaat en milieu. Minder vlees en bewerkt voedsel, minder verspilling, kortere lijnen tussen boer en burger.

Gemeentelijke visie Haven 2020-2040

Vergelijk keuzes

Klik op de keuzes om deze naast elkaar te vergelijken

Keuze A

Aanhouden wettelijk minimum/ minimale invulling bestuurlijke afspraken

Doelen

Passieve rol en volgend op wettelijk minimum

Weinig CO2-reductie op korte termijn

Aanpak

Minimale inzet op de verschillende waardeketens, we nemen circulariteit mee waar dat inpasbaar is

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Voedsel & organische reststromen

Catering van eigen organisatie duurzaam en van lokale boeren. Begeleiden eiwittransitie. Uitrol gescheiden GFT voortzetten

Gebouwde omgeving, openbare ruimte en inkoop

Volgen van regelgeving MPG[1] en BENG[2] en circulaire inkoop (LCA[3], TCO[4])

Consumptiegoederen

Focus op gescheiden inzamelen afval

Bedrijvigheid en industrie

Focus op vergunningen en handhaving, verplichte MER (milieu effect rapportage)

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Minimale kosten op korte termijn

Borging door wettelijke ondersteuning

Innovatie en ontwikkeling wordt door anderen opgepakt

Tegen

Wetgeving loopt vaak achter op de praktijk dus vertraagde invoer circulaire transitie en mogelijk hogere kosten op termijn

Geen impact op korte termijn op klimaatdoelen

Geen zicht op 'no regret maatregelen' die we op korte termijn kunnen invoeren

Gemeente kan geen actieve rol spelen in de transitie, door Raad vastgestelde ambities moeten worden afgeschaald

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

€ 8 miljoen

€ 0 miljoen

€ n.t.b. miljoen

Financiële inschattingen niet gedaan na 2026.

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

Keuzerichting B bevat ook de maatregelen van keuzerichting A

Keuze B

Voorsorteren op aanstaande wet- en regelgeving

Doelen

Bevorderen bewezen oplossingen op terreinen waar veel energie in de markt zit en/of waar regelgeving aanstaande is.

Weinig CO2-reductie op korte termijn

Aanpak

Focus op faciliterende infrastructuur op de drie gekozen transitieagenda’s

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Voedsel & organische reststromen

Meedoen eiwit transitie, Voedselverspilling tegengaan en innoveren op verwerking GFT afval

Gebouwde omgeving, openbare ruimte en inkoop

Informeren over circulaire isolatie, beter gebruik maken van bestaand materiaal in de openbare ruimte en houtbouw (20% van woningbouwopgave)

Consumptiegoederen

Opschalen circulaire textiel verwerking

Bedrijvigheid en industrie

Focus op regionale samenwerking

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Ontwikkelingen markt als launching customer waar dit binnen bestaande middelen kan

Tijdig voorsorteren maakt realisatie doelstellingen mogelijk

Verder bouwen op wat inmiddels aan kennis is opgebouwd

Tegen

Afbreukrisico omdat niet bekend is hoe wetgeving er precies uit gaat zien

Geen impact op korte termijn op klimaatdoelen

Mogelijk nadelig financieel effect door oplopende kosten

Gemeente kan beperkte actieve rol spelen, door Raad vastgestelde ambities niet haalbaar binnen vastgestelde termijn

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

€ 14,8 miljoen

€ 0 miljoen

€ n.t.b. miljoen

Financiële inschattingen niet gedaan na 2026.

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

Keuzerichting C bevat ook de maatregelen van keuzerichtingen A en B

Keuze C

Gemeentelijke organisatie als voorloper

Doelen

Voorbeeld geven hoe circulaire bedrijfsvoering eruit ziet

Investeren om te besparen (mbt materiaalschaarste en kosten logistiek)

Significante impact CO2-doelstellingen eigen organisatie

Aanpak

Aanjagen ontwikkelingen als launching customer in gehele gemeentelijke organisatie en accepteren beperkte prijsverhogingen als gevolg van hogere kwaliteitseisen

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Voedsel & organische reststromen

Aanpak afvalwater en slib voor terugwinning fosfaten i.s.m. Waternet.

Gebouwde omgeving, openbare ruimte en inkoop

Voor gemeentelijk vastgoed, meer sturen op hergebruik bouwmateriaal, ruimtegebruik en circulariteit meenemen als criterium voor gronduitgifte

Consumptiegoederen

Nieuwe vormen van 'on demand' afval inzamelen (matrassen, …); extra inzet op beter verwerken oude apparaten

Bedrijvigheid en industrie

Stimuleren circulaire bedrijvigheid

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Geloofwaardigheid naar burgers en bedrijfsleven; aanjagen ontwikkelingen markt als launching customer waar mogelijk

Aanjager innovatie en landelijke voorbeeldrol

Benutten inkoopkracht

Resultaten worden deze bestuursperiode zichtbaar

Tegen

Gedragsverandering en aanpassing processen binnen organisatie nodig

Mogelijk te weinig passende aanbieders voor circulaire uitvragen

Extra middelen nodig t.o.v. meerjarenbegroting 2021

Inkoopprocessen binnen de gebouwde omgeving zullen (tijdelijk, binnen bestaande afschrijvingsregels) hoger worden, moeten in investeringsvoorstellen worden meegenomen

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

gemeentelijke visie op de Haven 2020-2040

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

€ 24,4 miljoen

€ 0 miljoen

€ n.t.b. miljoen

Financiële inschattingen niet gedaan na 2026.

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

Keuzerichting D bevat ook de maatregelen van keuzerichtingen A, B en C

Keuze D

Amsterdam als circulaire koploper

Doelen

Ontwikkeling naar circulaire economie in stad maximaal faciliteren

Investeren om de kosten later niet te hoog op te laten lopen

maximale inspanning op CO2-reductie door materiaalgebruik

Aanpak

Samen met de stad grote stappen zetten richting een circulaire economie

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Voedsel & organische reststromen

Bevorderen gezond en duurzaam voedselaanbod in horeca en retail. Beïnvloeden inkoopgedrag grote bedrijven

Gebouwde omgeving, openbare ruimte en inkoop

Aanbesteding richten op beheersen (indirecte) CO2 emissies, ook voor de openbare ruimte. Houtgebruik in 50% van de bouwopgave

Consumptiegoederen

Meer inzet op levensduurverlening zoals repaircafés en bewustwordingscampagne met bedrijven samen, waar mogelijk bevorderen nieuwe dienst zoals ‘Witgoed as a service in gebouwen’

Bedrijvigheid en industrie

Ruimte voor en acquisitie van circulaire industrie (hogere milieucategorie), regierol in vorming van circulaire ecosystemen rondom geprioriteerde materiaalketens. Wild idee: 60mln opbrengst van AEB verkoop beschikbaar maken voor onrendabele toppen op innovatieve investeringen voor bedrijven in de stad

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Snellere ontwikkeling naar volledige toekomstbestendigheid

Hoge ambitie kan significante bijdrage leveren aan CO2-reductie

Economische kant circulaire transitie wordt proactief ontwikkeld; nieuwe bedrijvigheid. Lange termijn verdienvermogen veiligstellen

Door breed afwegingskader ook zicht op besparingen op andere vlakken (bijv. werkloosheid)

Tegen

Lobby is belangrijk om de juiste ondersteuning van het Rijk te krijgen. Relatief weinig directe sturingsmogelijkheden, dus hoger afbreukrisico.

Vergt relatief grote inzet op capaciteit en middelen

Er zullen faalkosten zijn

Alle inkoopprocessen (totaal 2,4 miljard per jaar) zullen (tijdelijk, binnen bestaande afschrijvingsregels) hoger worden, moeten in investeringsvoorstellen worden meegenomen ; hier zijn extra middelen nodig t.o.v. meerjarenbegroting 2023+

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

gemeentelijke visie op de Haven 2020-2040

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

€ 123 miljoen

€ 0 miljoen

€ n.t.b. miljoen

Financiële inschattingen niet gedaan na 2026.

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

Financiële informatie: In de begroting van Amsterdam is er voor de jaren 2023 en verder jaarlijks € 3 miljoen 'coalitiemiddelen circulaire economie en verduurzamen afvalketen’ beschikbaar. Dat betekent dat er de komende bestuursperiode een bedrag van € 12 miljoen beschikbaar is voor ‘circulair’. Keuze A betekent dus dat er € 6 miljoen ‘overblijft’, terwijl keuze B een financieringsvraag van € 2,8 miljoen oplevert. De bedragen die hier staan genoemd zijn een hoog-over indicatie ter ondersteuning van gesprekken over de verschillende mogelijkheden op dit dossier. Dit kan zonder verdere uitwerking niet in beleidsplannen opgenomen worden. Om de onderbouwing van de inschattingen te zien - klik op "Bekijk financiële informatie per maatregel"