Bestaanszekerheid

Hoe wil de gemeente bestaanszekerheid van Amsterdammers waarborgen?

De definitie van bestaanszekerheid in deze uitwerking is de zekerheid van voldoende en voorspelbaar inkomen. De afgelopen jaren is de maatschappelijke aandacht voor bestaanszekerheid toegenomen, mede vanwege signalen dat de bestaanszekerheid van een steeds grotere groep onder druk staat. De Participatiewet draagt niet altijd bij aan bestaanszekerheid door een aantal hardheden in de systematiek. Het regeerakkoord spreekt de ambitie uit om te werken vanuit vertrouwen en ruimte te bieden voor maatwerk. Concrete maatregelen zijn het wijzigen van de kostendelersnorm voor jongeren tot 27 jaar en het verruimen van de bijverdienmogelijkheden. Ook worden vanaf 2024 het minimumloon en het sociaal minimum verhoogd. De exacte invulling hiervan heeft impact op mogelijke gemeentelijke keuzes.

Situatie & realisatie huidig beleid

Doel van de Amsterdamse Agenda armoede en schulden 2019-2022 is om huishoudens met een minimuminkomen volwaardig mee te laten doen aan onze samenleving en perspectief te bieden op een armoede- en schuldenvrij bestaan. Ondanks het uitbreken van de coronacrisis die voor een fors grotere opgave heeft gezorgd, zijn de maatregelen uit de Amsterdamse agenda gerealiseerd (op het verhogen van de inkomensgrens naar 130 procent na). Daarnaast is het programma schuldenrust neergezet. Aandachtspunten de komende tijd zijn de verwachte toename van het aantal minima (met circa 10 procent) door de nasleep van de coronacrisis, het vanaf 2023 wegvallen van incidentele (rijks- en lokale) middelen (circa € 9,5 miljoen) en de structurele besparing van € 7,1 miljoen vanaf 2023 naar aanleiding van Samen Sterker uit de crisis.

Beleid op dit vraagstuk hangt samen met beleid op:

Energietransitie

Toegang tot wonen

Afstand tot arbeidsmarkt

Kansenongelijkheid

Onderwijs

Gezondheid

Zuidoost, Nieuw-West en Noord

Discriminatie en integratie

Toegankelijke dienstverlening

Beleidsruimte & afhankelijkheden andere overheden

Er is beperkte beleidsruimte in de Participatiewet. Wie recht heeft op een uitkering en de hoogte van de uitkering wordt landelijk vastgesteld.

Er loopt een traject om de Participatiewet te herzien, maar het is nog onduidelijk op welke termijn die gaat plaatsvinden en hoe fundamenteel de herziening gaat zijn. In het regeerakkoord is een aantal voornemens opgenomen: wijzigen van de kostendelersnorm tot 27 jaar, ruimer bijverdienen in de bijstand mogelijk maken en een verhoging van het wettelijk minimumloon en sociaal minimum van 2024.

De geplande herziening van het toeslagenstelstel zal gevolgen hebben voor gemeentelijke uitvoering en beleid, maar moet nog worden ingevuld. In het regeerakkoord staat dat in deze kabinetsperiode de eerste stappen zullen worden gezet.

Verhoging van het wettelijk minimum loon en sociaal minimum vanaf 2024 kabinet zal invloed hebben op gemeentelijk beleid.

Mate van invloed van gemeente

De gemeente heeft mogelijkheden om de uitkomsten te beïnvloeden, maar externe factoren en partijen hebben grotere invloed.

Externe factoren die invloed begrenzen

Wet- en regelgeving: de gemeente is uitvoerder van de Participatiewet en de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening.

Beschikbare budgetten vanuit het Rijk. Aandachtspunt daarbij is dat de gemeentelijke financiën in het sociaal domein al geruime tijd onder druk staan omdat de landelijke budgetten ontoereikend zijn.

Interactie van gemeentelijk beleid met andere (inkomens)afhankelijke regelingen.

Complexiteit van het sociale stelsel in relatie tot doenvermogen van mensen.

Het voeren van inkomenspolitiek is voorbehouden aan het Rijk, gemeenten mogen zelf geen inkomenspolitiek voeren.

Schaarstes die keuzes beïnvloeden

Keuzes op dit vraagstuk moeten in samenhang met keuzes op andere vraagstukken passen binnen de beperkingen van de beschikbare:

N.v.t.

Belanghebbenden en belangen

De rijksoverheid (ministerie/staatssecretaris SZW)wil als hoofdverantwoordelijke voor het stelsel, waaronder de Participatiewet en de wet gemeentelijke schuldhulpverlening, de regie houden op de uitvoering van deze wetten.

Amsterdammers met weinig bestaanszekerheidwillen een beroep kunnen doen op ondersteuning in levensonderhoud als dat nodig is, en toegang tot betaalbaar wonen, werk en zorg.

Doelen

Financiële bestaanszekerheid (inkomenszekerheid) voor Amsterdammers die zelf niet (volledig) in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

Het verkleinen van het aantal Amsterdammers met een laag inkomen dat problematische schulden heeft en/of moeite heeft om rond te komen om de kansen voor deze Amsterdammers te vergroten.

Maatregelen

Inzet op kansen voor kinderen onder andere via een aantal armoederegelingen (scholierenvergoeding, pc-regeilng voor kinderen, kindtegoed) en inzet op familiepakket en Familiescholen.

Preventie van armoede en schulden door inzet op vergroten van het bereik van de armoederegelingen en op vroegsignalering, sociale incasso laagdrempelige financiële spreekuren en financiële educatie.

Ruimte benutten binnen de Participatiewet onder andere door de bijverdienpremie en inzet van maatwerk over de kostendelersnorm.

Inzetten op perspectief en meer kansen voor werkende minima.

Links naar relevante documenten

Stad met Uitzicht - Amsterdamse Agenda armoede en schuldhulpverlening

De Amsterdamse Agenda armoede en schulden 2019-2022 beschrijft de aanpak van armoede in de huidige bestuursperiode. Het is een integraal plan waarin aandacht is voor de leefwereld van de Amsterdammer. Perspectief bieden op een betere toekomst staat centraal.

Voortgangsrapportage Amsterdamse Agenda armoede en schuldhulpverlening

Op weg naar schuldenrust - Beleidsplan Schuldhulpverlening 2021-2025 (pdf)

Het beleidsplan ‘Op weg naar schuldenrust 2021 - 2025' beschrijft de aanpak van schulden in Amsterdam. Hiermee geven we uitvoering aan de wettelijke taak vanuit de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs).

Meer kansen voor werkende minima Plan van aanpak 2020-2022

Plan van aanpak waarin wordt beschreven hoe het college ervoor wil zorgen dat armoedevoorzieningen, toeslagen, participatiemiddelen en schuldhulpverlening op grotere schaal terecht komen bij de werkende minima.

Raadsinformatiebrief voortgang speerpunten Amsterdamse Agenda Armoede en Schulden 2019-2022

In deze brief wordt in hoofdlijnen terug gekeken op onze armoede- en schuldenaanpak en een korte vooruitblik op de komende jaren.

Kamerbrief voortgang aanpak Participatiewet en stand van zaken wetsvoorstel Breed Offensief

Kamerbrief minister Schouten d.d. 21 februari 2022

Vergelijk keuzes

Klik op de keuzes om deze naast elkaar te vergelijken

Keuze A

Sobere invulling Participatiewet en armoedebeleid

Doelen

Bevorderen zelfredzaamheid door inzetten op eigen verantwoordelijkheid.

Taak van de gemeente beperken tot sec uitvoeren van de wettelijke taak.

Aanpak

Focus op uitvoering wettelijke regelingen, extra inspanning alleen op schrijnende situaties.

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Verlaging inkomensnorm

Verlaging inkomensnorm voor minimaregelingen 120 procent naar 110 procent van het sociaal minimum.

Meer controle en handhaven

Bij uitvoering Participatiewet meer nadruk op controleren en wie heeft er echt recht.

Dienstverlening afschalen in stadsdelen

Dienstverlening afschalen in stadsdelen met relatief weinig kwetsbare inwoners (bijvoorbeeld Centrum).

Aantal minimaregelingen afschalen

Aantal minimaregelingen afschalen, extra inzet van gemeentelijke middelen terugbrengen naar het niveau van voor 2018.

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Focus ligt op uitvoering van wettelijke taken, de gemeente neemt niet de taken op zich die bij het rijk blijven liggen vanwege complexiteit of anderszins.

Duidelijkere afbakening van rol gemeente en meer duidelijkheid over welke verantwoordelijk bij de gemeente en welke bij het Rijk ligt.

Besparing ten opzichte van de huidige situatie.

Tegen

Onderzoek laat zien dat landelijke regelingen onvoldoende bestaanszekerheid bieden aan een aantal groepen.

Dit gaat in tegen de huidige maatschappelijke en politieke discussie die vraagt meer oog voor de menselijke maat, vertrouwen en minder strikte toepassing van wet- en regelgeving.

Zorgvuldig afschalen vraagt tijd, er is geen sprake van een besparing op korte termijn.

Ook is de vraag of dit op de langere termijn daadwerkelijk tot een besparing leidt. Een slechte financiële situatie en verhoogde chronische stress kunnen problemen veroorzaken op andere vlakken en daarmee leiden tot hogere zorgkosten op langere termijn.

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

Stimulansz - Samenspel landelijk en gemeentelijk inkomensbeleid: een onderzoek naar de armoedeval

VNG - Verdieping bij propositie De Winst van het sociaal domein

WRR - Weten is nog geen doen. Een realistisch perspectief op redzaamheid.

Raad voor volksgezondheid en samenleving - Machtige mensbeelden

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

De impact op de gemeentefinanciën is niet gekwantificeerd. Er is een kwalitatieve toelichting beschikbaar door hieronder op "Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën" te klikken.

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

Keuze B

Alleen extra inzet voor specifieke groepen kwetsbare Amsterdammers

Doelen

Bereiken van mensen in een kwetsbare financiële positie die de gemeente niet automatisch als partner zien.

Bestrijden en voorkomen van kinderarmoede.

Aanpak

Doelgroep proactief benaderen (in de wijk en digitaal) en regelingen beter richten op behoefte.

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Beter bereiken van specifieke groepen

Beter bereiken van specifieke groepen die de gemeente niet automatisch als partner zien (werkende minima, zelfstandigen, jongeren, dreigend daklozen) door hen actief te benaderen in de wijk, via buurtteams en door verbeteren digitale dienstverlening.

Bestrijden kinderarmoede

Bestrijden kinderarmoede door extra investering in duurzame en integrale gezinsondersteuning. Focus op de behoefte van het kind en het gezin, met stressreductie in gezinnen als belangrijk onderdeel.

Verbeteren van het (lokale) sociale vangnet

Verbeteren van het (lokale) sociale vangnet voor zelfstandigen en werkende minima.

Intensiveren schuldhulpverlening jongeren

Intensiveren schuldhulpverlening jongeren, o.a. door structureel maken van pilot jongeren schuldenvrije start.

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Onderzoek laat zien dat een aantal specifieke groepen in financiële zin extra kwetsbaar zijn en of elke maand te kort komen/niet kunnen rondkomen. Deze groepen hebben (extra) ondersteuning nodig.

Uit onderzoek blijkt dat het sociale stelsel (landelijk) onvoldoende ingericht op het voorkomen van kinderarmoede. Bij kinderen is veel winst te behalen, lokaal daarom nog meer daar op inzetten. Dit draagt bij aan gelijke kansen van kinderen om veilig en gezond op te groeien, zich maximaal te ontwikkelen.

Tijdens de coronacrisis hebben we gezien dat zelfstandigen in tijd van grote nood de gemeente wel konden vinden (Tozo). Op basis van die ervaringen zelfstandigen die het nog altijd moeilijk hebben (en deels ook al voor corona een laag inkomen hadden) blijven ondersteunen via het Bbz en aanvullend met minimaregelingen.

De coronacrisis heeft een aantal kwetsbare groepen het hardst geraakt, het is van belang het beleid te richten op het tegengaan van de nadelige effecten voor die groepen.

Tegen

Kiezen voor een aantal groepen, betekent dat extra middelen moeten worden vrijgemaakt of dat de ondersteuning voor andere kwetsbare groepen verslechtert.

Onderzoek laat zien dat landelijke regelingen onvoldoende bestaanszekerheid bieden aan een aantal groepen. Deze Amsterdammers dreigen in financiële problemen te komen, ook als zij gebruik maken van alle bestaande (lokale) regelingen.

Als de gemeente deels ondersteuning gaat bieden die eigenlijk aan de landelijke overheid is (lokaal vangnet voor zelfstandigen), kan er onduidelijkheid ontstaan over rollen en verantwoordelijkheden.

Extra kosten, terwijl de financiën in het Sociaal Domein al jaren onder zware druk staan.

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

Nadja Jungmann - Stress sensitief werken

De Staat van de Stad Amsterdam XI; enorme impact van corona, voorzichtig herstel

SER - Werken zonder armoede

Nibud - Rapport Analyse vijf jaar armoedebeleid in tachtig gemeenten

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

Keuze C

Focus op ondersteuning Amsterdamse minima in onzekere financiële situaties

Doelen

Verkleinen aantal Amsterdammers met een laag inkomen problematische schulden/moeite om rond te komen.

Focus op ondersteuning van Amsterdamse minima in onzekere financiële situaties.

Aanpak

Aansluiten bij behoeften van minima in onzekere situaties en vereenvoudigen regelingen.

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Minder verschillende armoederegelingen

Minder verschillende armoederegelingen en meer ondersteuning bieden via tegoeden van de stadspas, in combinatie met vereenvoudigen aanvraagprocedure en inzet op bewezen effectiviteit.

Armoederegelingen meer richten op behoefte

De verschillende armoederegelingen meer richten op wat mensen echt nodig hebben (structurele duurzame armoedeaanpak) en minder op de behoefte die uit de standaardbegrotingen van bijv. het Nibud naar voren komt (Amsterdams sociaal minimum).

Bijverdienpremie structureel maken

Bijverdienpremie structureel maken (indien juridisch mogelijk) of nieuwe manieren onderzoeken en testen om mensen te laten bijverdienen in de bijstand en daarmee experimenteren.

Woningdelen mogelijk maken

Mogelijk maken van delen van woning zonder dat dit onmiddellijk gevolgen heeft voor uitkering, toeslagen, belastingen etc.

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Onderzoek laat zien dat landelijke regelingen onvoldoende bestaanszekerheid bieden aan een aantal groepen.

Groepen die ook voor de coronacrisis al in een (financieel) kwetsbare positie zaten, worden het hardst geraakt door de gevolgen van deze crisis. In combinatie met de oplopende inflatie is de komende tijd meer inzet of ondersteuning nodig.

Armoede en schulden veroorzaken chronische stress. Dit werkt verlammend en neemt ontwikkelingsruimte in beslag. Een financieel stabiele situatie leidt tot stressreductie en zorgt ervoor dat mensen weer perspectief krijgen. Investeren in bestaanszekerheid kan zo op andere terreinen binnen het sociaal domein (bijvoorbeeld zorg) leiden tot lagere kosten.

Meest in lijn met huidige beleid en daarmee consistent beleid en betrouwbare overheid vanuit perspectief van de Amsterdammer.

Tegen

Grotendeels voortzetten huidige regelingen in combinatie met extra inzetten op aantal groepen is niet mogelijk met de ingeboekte structurele besparing vanaf 2023 van € 7,1 miljoen per jaar en wegvallen incidentele middelen die in 2021 en 2022 beschikbaar waren.

Een ruimer minimabeleid kan bijdragen aan de armoedeval. Uit vrees dat de ondersteuning wegvalt bij uitstroom uit de bijstand komen mensen niet in beweging richting werk.

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

OIS - Armoedemonitor Amsterdam 2020

OIS - Amsterdams experiment met de bijstand

Nibud - De financiele positie van huurders in Amsterdam

Movisie - wat werkt bij aanpak van armoede en schulden

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

Keuze D

Maximale inzet op borgen bestaanszekerheid van alle Amsterdamse minima

Doelen

Verkleinen aantal Amsterdammers met laag inkomen en problematische schulden/moeite om rond te komen.

Alle Amsterdamse minima krijgen ondersteuning bij verwerven van een stabiel en voorspelbaar inkomen.

Aanpak

Helpen bij aanvragen regelingen, investeren in basisvaardigheden en aanvullen op landelijk vangnet.

Bekijk belangrijkste maatregelen

Verberg belangrijkste maatregelen

Intensiveren van de dienstverlening

Intensiveren van de dienstverlening om Amsterdamse minima te ondersteunen en waar nodig financieel te ontzorgen (bijvoorbeeld doorbetalen vaste lasten, aanvragen regelingen) en in te zetten op financiële educatie.

Inkomensgrens verhogen naar 130 procent

Inkomensgrens voor het recht op minimaregelingen verhogen naar 130% van het sociaal minimum en extra inzetten op het bereiken van werkende minima.

Ruimte Participatiewet optimaal benutten

Vooruitlopend op de aangekondigde herziening van de Participatiewet de ruimte die de wet biedt optimaal benutten en waar nodig de randen opzoeken (bijv. bij kostendelersnorm, terugvordering, bijverdienpremie).

Verdere intensivering preventie

Verdere intensivering preventie bij schuldhulpverlening – vroegsignalering, verbreden inzet “pauzeknop” en bieden “schuldenrust”.

Bekijk voor- en tegenargumenten

Verberg voor- en tegenargumenten

Voor

Onderzoek laat zien dat landelijke regelingen onvoldoende bestaanszekerheid bieden aan een aantal groepen.

De bestaanszekerheid van een grote groep staat al langere tijd onder druk. Deze Amsterdammers dreigen in financiële problemen te komen, ook als zij gebruik maken van alle bestaande regelingen. Recent wordt dit nog versterkt door oplopende inflatie.

Meer ondersteuning is nodig omdat de wet- en regelgeving zo complex is dat mensen niet altijd begrijpen wat bijvoorbeeld relevante informatie is voor een bijstandsuitkering. Ook doen de regels en administratieve lasten een te groot beroep op het doenvermogen van mensen, een deel van hen komt er zelf echt niet uit.

Tegen

Veel inzet van uitvoeringscapaciteit nodig en daarmee extra kosten, terwijl de financiën in het Sociaal Domein al jaren onder zware druk staan.

Een ruimer minimabeleid kan bijdragen aan de armoedeval. Uit vrees dat de ondersteuning wegvalt bij uitstroom uit de bijstand komen mensen niet in beweging richting werk.

Als de gemeente deels ondersteuning gaat bieden waar eigenlijk de landelijke overheid aan zet is, kan er onduidelijkheid ontstaan over rollen en verantwoordelijkheden.

Verruimen van lokale regelingen en daarmee deels de verantwoordelijkheid van het Rijk overnemen, verzwakt van de onderhandelingspositie van de gemeente over landelijke wetgeving en kan leiden tot conflicten als het rijk van mening is dat de gemeente te ver gaat.

Bekijk links naar relevante documenten

Verberg links naar relevante documenten

VNG - De winst van het sociaal domein

Divosa - wanneer rondkomen niet vanzelfsprekend is

Kamerbrief hoofdlijnen handhavingsbeleid in de sociale zekerheid + onderzoek Tussen staat en menselijke maat - Handhaving in de sociale zekerheid

Raadsbrief over Kamerbrief opbrengst rondetafelgesprekken Participatiewet en vervolgtraject en oproep Deltaplan Bestaanszekerheid

Bekijk financiële informatie

Verberg financiële informatie

Impact van maatregelen op gemeentefinanciën

Klik voor meer detail over mogelijke impact op gemeentefinanciën

De impact op de gemeentefinanciën is niet gekwantificeerd. Er is een kwalitatieve toelichting beschikbaar door hierboven op "Bekijk financiële informatie per maatregel" te klikken.